शेंगदाणा तेलाला भुईमूग तेल असेही म्हणतात. हे भुईमूगाच्या बियांपासून काढले जाणारे वनस्पतीजन्य तेल आहे, जे…
शेंगदाणा तेल आणि मधुमेह व्यवस्थापन
शेंगदाणा तेल आणि मधुमेह व्यवस्थापन
भारतीय स्वयंपाकात शेंगदाणा तेलाला फार मोठं स्थान आहे. महाराष्ट्र, गुजरात, कर्नाटक, आंध्रप्रदेश या राज्यांमध्ये स्वयंपाकासाठी प्रामुख्याने शेंगदाणा तेलाचाच वापर केला जातो. हलकं पिवळसर रंग, रुचकर चव आणि टिकाऊपणा यामुळे हे तेल घराघरात लोकप्रिय आहे. आजच्या काळात मधुमेह (डायबेटिस) हा वेगाने वाढणारा आजार असून, त्यावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी आहार व जीवनशैलीत योग्य बदल करणं गरजेचं आहे. शेंगदाणा तेल यामध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावू शकतं.
शेंगदाणा तेल म्हणजे काय?
शेंगदाणा (भुईमूग) दाण्यांपासून पारंपरिक पद्धतीने लाकडी घाण्यातून (कोल्हू/घाणा पद्धत) दाबून हे तेल काढलं जातं. त्यामुळे त्यातील नैसर्गिक पोषकतत्त्वं, जीवनसत्त्वं आणि अँटीऑक्सिडंट्स जतन होतात. यामध्ये असलेले चांगले चरबी अम्ल (फॅटी अॅसिड्स) शरीरासाठी उपयुक्त ठरतात.
शेंगदाणा तेलातील पोषकतत्त्वं
१०० ग्रॅम शेंगदाणा तेलामध्ये मुख्यतः खालील पोषक घटक असतात –
- एकअसंतृप्त फॅटी अॅसिड (MUFA) – सुमारे ४६%
- बहुअसंतृप्त फॅटी अॅसिड (PUFA) – सुमारे ३२%
- संतृप्त फॅटी अॅसिड – सुमारे १७%
- जीवनसत्त्व ई (Vitamin E) – शक्तिशाली अँटीऑक्सिडंट
- फाइटोस्टीरॉल्स – कोलेस्टेरॉल कमी करण्यात मदत करणारे
या रचनेमुळे शेंगदाणा तेल हृदय व रक्तवाहिन्यासाठी सुरक्षित मानलं जातं.
मधुमेह आणि शेंगदाणा तेल
मधुमेहामध्ये सर्वात महत्त्वाचं काम म्हणजे रक्तातील साखरेवर नियंत्रण ठेवणं. शेंगदाणा तेलातील MUFA व PUFA हे रक्तातील इन्सुलिनची कार्यक्षमता वाढवतात. परिणामी, शरीरातील पेशींमध्ये ग्लुकोज नीट शोषलं जातं आणि रक्तातील साखरेचं प्रमाण नियंत्रित राहतं.
शेंगदाणा तेलाचे आरोग्यदायी फायदे
१. रक्तातील साखर नियंत्रित ठेवते
शेंगदाणा तेलातील एकअसंतृप्त चरबीमुळे इन्सुलिन संवेदनशीलता (insulin sensitivity) वाढते. यामुळे रक्तातील साखरेची पातळी स्थिर राहते.
२. हृदयासाठी उपयुक्त
मधुमेह असलेल्या रुग्णांमध्ये हृदयविकाराचा धोका जास्त असतो. शेंगदाणा तेलातील MUFA व PUFA वाईट कोलेस्टेरॉल (LDL) कमी करून चांगलं कोलेस्टेरॉल (HDL) वाढवतात. त्यामुळे हृदयाचे संरक्षण होतं.
३. पचन सुधारते
शेंगदाणा तेलातील नैसर्गिक घटक पचनसंस्थेचं कार्य सुधारतात आणि जड पदार्थ सहज पचवतात.
४. अँटीऑक्सिडंट गुणधर्म
जीवनसत्त्व ई आणि फाइटोस्टीरॉल्स यामुळे शरीरातील हानिकारक मुक्त रॅडिकल्सपासून (free radicals) संरक्षण होतं. हे पेशींचं नुकसान टाळतं आणि रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवतं.
५. वजन नियंत्रणात मदत
मधुमेह असताना वजन नियंत्रणात ठेवणं गरजेचं आहे. शेंगदाणा तेलातील आरोग्यदायी चरबी लवकर पोट भरल्याची भावना देते. त्यामुळे अति खाणं टळतं.
६. त्वचा आणि केसांसाठी फायदेशीर
शेंगदाणा तेल त्वचेला आर्द्रता देते आणि कोरडेपणा कमी करते. केसांसाठी हे तेल पोषणदायी ठरते.
शेंगदाणा तेलाचा वापर कसा करावा?
- स्वयंपाकात तडका देण्यासाठी
- पोळी/भाकरीवर थोडं शिंपडण्यासाठी
- कोशिंबीर/सॅलडमध्ये थोडं मिसळण्यासाठी
- लोणचं घालण्यासाठी (दीर्घकाळ टिकतं)
👉 मात्र, तळणासाठी जास्त प्रमाणात वारंवार वापरणं टाळावं.
किती प्रमाणात घ्यावं?
तज्ज्ञांच्या मते, प्रौढ व्यक्तींनी दररोज एकूण तेल/चरबीचे प्रमाण २५-३० ग्रॅम (२-३ चमचे) यापेक्षा जास्त घेऊ नये. यात शेंगदाणा तेल, तूप, इतर तेल यांचा एकत्रित समावेश असावा.
शेंगदाणा तेल निवडताना लक्षात ठेवायच्या गोष्टी
- नेहमी लाकडी घाण्यातून काढलेलं (कोल्ड-प्रेस्ड) तेल घ्यावं.
- रासायनिक प्रक्रिया (refined) टाळावी.
- शुद्ध, नैसर्गिक आणि गंध न बदललेलं तेलच वापरावं.
- शेंगदाणे स्थानिक शेतकऱ्यांकडून मिळालेले असतील तर त्यातून काढलेलं तेल सर्वात उत्तम.
शेंगदाणा तेलाचे तोटे व खबरदारी
- प्रमाणाबाहेर घेतल्यास वजन वाढू शकतं.
- काहींना शेंगदाण्याची अॅलर्जी असल्यास हे तेल वापरू नये.
- उच्च तापमानावर वारंवार गरम केल्यास हानिकारक घटक तयार होतात.
- मधुमेह असणाऱ्यांनी नेहमी मर्यादित प्रमाणातच वापरावा.
निष्कर्ष
Cold Pressed Groundnut Oil / Peanut Oil / Mungfali Oil - 100% Natural, Unrefined & Heart-Healthy Groundnut Cooking Oil with High Smoke Point - 200 ml
शेंगदाणा तेल हे मधुमेह व्यवस्थापनासाठी उपयुक्त, पौष्टिक आणि चविष्ट तेल आहे. योग्य प्रमाणात आणि योग्य पद्धतीने वापरल्यास रक्तातील साखर नियंत्रणात राहते, हृदयाचं आरोग्य सुधारतं आणि पचनसंस्था बळकट होते. मात्र, याचा अतिरेक केल्यास वजन वाढ किंवा इतर समस्या निर्माण होऊ शकतात. म्हणूनच, मध्यम प्रमाणात व लाकडी घाण्यातून काढलेलं शुद्ध शेंगदाणा तेल वापरणं सर्वात योग्य ठरेल.
